خط رند ۹۱۲: تحقیقات جدید پژوهشگران پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی نشان میدهد که جنگل های حرا، یکی از ارزشمندترین اکوسیستم های ساحلی ایران، در معرض تهدیدات جدی قرار دارند. نتایج این مطالعه بر لزوم اتخاذ رویکرد های مدیریتی هوشمندانه و استفاده از تکنولوژی های جدید برای حفظ و احیای جنگل های حرا تاکید می کند، چونکه نادیده گرفتن این تهدیدات می تواند عواقب جبران ناپذیری برای محیط زیست کشور در پی داشته باشد.
به گزارش خط رند ۹۱۲ به نقل از ایسنا، پژوهش جدیدی که توسط دکتر کیوان کبیری و دکتر احسان عابدی از اعضاء هیأت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی انجام شده و در مجله بین المللی Discover Environment پخش شده، بر روی روند نابودی جنگل حرای منطقه “دیّر” در شمال خلیج فارس تمرکز دارد؛ منطقه ای که در گذشته شاهد تلاش هایی برای احیای جنگل های مانگرو بود، اما امروزه با نابودی گسترده پوشش گیاهی روبه رو شده است.
دکتر کیوان کبیری در گفت و گو با ایسنا اظهار داشت: جنگل های حرّا، از مهم ترین و خاص ترین اکوسیستم های ساحلی جهان، در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری بین جزر و مد دریا رشد می کنند و زیستگاهی حیاتی برای تنوع زیستی دریایی، ذخیره گاه کربن و سپری در مقابل سونامی و طوفان های دریایی محسوب می شوند.
وی اضافه کرد: در ایران این جنگلها که عمدتا از گونه Avicennia marina تشکیل شده اند، در امتداد سواحل جنوبی کشور پراکنده اند و خصوصاً در استان بوشهر و تنگه هرمز جایگاهی منحصربه فرد دارند. موقعیت جغرافیایی این جنگلها، آنها را به شمالی ترین محدوده پراکنش مانگروها در جهان مبدل کرده و از ین جهت، اهمیت صیانت از آنها دوچندان می شود.
این محقق پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی اشاره کرد: در سالیان اخیر، بررسی ها نشان میدهد که جنگل های حرا در ایران با تهدیداتی جدی از طرف تغییرات اقلیمی و کارهای انسانی مواجهند.
از توسعه تا تخریب: مروری بر تحولات جنگل حرا در دیّر
برمبنای نتایج این پژوهش، جنگل حرای دیّر که در سال ۲۰۱۱ حدود ۲.۲ هکتار وسعت داشت، با اجرای پروژه های احیاء تا سال ۲۰۱۵ به ۳.۲ هکتار افزایش پیدا کرد. اما از سال ۲۰۱۸، همزمان با ساخت یک جاده و پل غیراستاندارد در منطقه، روند تخریب شروع شد و تا ژوئن ۲۰۲۲، مساحت این جنگلها به حدود ۱.۷ هکتار کم شد.
مهم ترین عامل این تخریب، انسداد جریان آب شیرین از نواحی بالادستی به سبب ساخت غیرکارشناسی جاده و پل است، زیراکه مانگروها برای بقاء نیازمند تعادل بین آب شور دریا و ورودی آب شیرین هستند. این تعادل، سطح شوری خاک و آب را در حد قابل تحمل برای درختان حفظ می نماید. اما با انسداد مسیر آب شیرین، شوری منطقه بالا رفته و در نتیجه شرایط زیستی برای حراها دشوارتر شده است.
تصاویر ماهواره ای گوگل ارث در کنار داده های پهپادی و اندازه گیری های میدانی، شواهد قوی از گسترش تخریب و لطمه شدید به جنگلها ارائه می دهند. در بررسی پهپادی انجام شده در مارس ۲۰۲۳، مشخص شد که ۴۴ درصد از پوشش سالم مانگروها لطمه دیده اند. همین طور در اندازه گیری های میدانی نوامبر ۲۰۲۳، سطوح شوری در منطقه دیّر بطور معناداری بالاتر از مناطق مجاور مانند «مل گنزه» و «نایبند» گزارش شده است.
سوءمدیریت؛ خطری جدی برای اکوسیستم های حساس
ساخت جاده و پل بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی، بار دیگر ضعف برنامه ریزی و نبود هماهنگی بین دستگاه های اجرائی و نهادهای محیط زیستی را نشان میدهد. در منطقه ای که جزء آخرین زیستگاه های قابل بقاء برای حرا در شمال خلیج فارس شمرده می شود، ایجاد مانع بر سر راه جریان آب شیرین، تبعاتی جبران ناپذیر داشته است. انجام پروژه های توسعه ای در مناطق حساس زیست محیطی در ایران، بدون ارزیابی دقیق اثرات زیست محیطی و بدون نظارت بلندمدت، منجر به تخریب محیط زیست می شود. این در حالیست که در خیلی از کشورهای پیشرو، صیانت از جنگل های مانگرو به عنوان یکی از اولویت های توسعه پایدار تلقی می شود.
ترکیب علم و فناوری برای نجات حراها
این مطالعه با بهره بردن از روش های ترکیبی شامل داده های ماهواره ای، نقشه برداری پهپادی، و مشاهدات میدانی، الگوی نوینی در پایش و تحلیل وضعیت جنگل های مانگرو ارایه داده است. همچنین، تحلیل مؤلفه های اصلی (PCA) بر روی داده های زیست محیطی نشان داده است که دمای آب، شوری و سطح اکسیژن محلول از عوامل اصلی مؤثر بر وضعیت اکولوژیکی منطقه هستند.
استفاده از تکنولوژی های جدید می تواند ابزاری قدرتمند برای شناسایی، پایش و هشدار سریع نسبت به تهدیدات اکوسیستم های ساحلی باشد؛ اما آن چه در نهایت به حفاظت منجر می شود، اراده سیاسی، مشارکت جوامع محلی و توجه به ارزیابی های علمی در پروسه تصمیم گیری است.
نتیجه گیری: زنگ خطر برای مدیریت ساحلی
یافته های این پژوهش تاکید می کند که کارهای انسانی ناآگاهانه، می توانند در کمترین زمان اکوسیستم هایی با دهه ها قدمت را نابود کنند. در شرایطی که ایران به سبب موقعیت جغرافیایی خاص خود با تغییرات اقلیمی شدیدتر رو به رو است، هرگونه دستکاری در اکوسیستم های شکننده ای مانند مانگروها می تواند آثار غیرقابل بازگشت در پی داشته باشد.
جنگل حرای دیّر، نمونه ای است از آن چه می تواند در دیگر نقاط ساحلی ایران نیز تکرار شود؛ اگر سیاستگذاری ها بر پایه علم، محیط زیست محور و آینده نگرانه نباشد. این پژوهش یک دفعه دیگر نشان داد که صیانت از محیط زیست، نه یک هزینه، بلکه ضرورتی حیاتی برای بقاء سرزمین ماست.
مقاله چاپ شده بوسیله لینک زیر بصورت رایگان قابل دریافت است: https: //link.springer.com/article/10.1007/s44274-025-00207-9
منبع: rond912.ir
